تحولات شگرف فناوری در صنایع ساخت ایران: از کارگاه‌های سنتی تا کارخانه‌های هوشمند

مقدمه: خشت‌های نخستین

صنعت ساخت و تولید ایران، قصه‌ایست به بلندای تاریخ این سرزمین. از آهنگری‌های کوچک بازارهای دیروز تا غول‌های صنعتی امروز، مسیری پرپیچ‌وخم را پیموده‌ایم. آن روزها که استادکاران با چکش و سندان، قطعات یدکی تراکتور را می‌ساختند، کمتر کسی فکر می‌کرد روزی برسد که ربات‌های هوشمند در خطوط تولید فولاد، با دقت میکرونی جوشکاری کنند. امروز اما صنعت ایران در آستانه تحولی بی‌سابقه قرار دارد؛ تحولی که هرچند با موانع زیادی روبروست، اما نویدبخش آینده‌ای درخشان است.

فصل اول : ریشه‌ها و بالندگی

صنعت مدرن ایران با تاسیس کارخانه نساجی وطن در سال ۱۳۰۴ شمسی متولد شد. این جرقه اولیه، آغازگر حرکتی بود که در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ با راه‌اندازی مجتمع‌های عظیمی چون فولاد اهواز، پتروشیمی آبادان و ایران خودرو به اوج خود رسید. در آن سال‌ها، صنعت ایران نه‌تنها نیاز داخلی را تامین می‌کرد، بلکه به کشورهایی مانند عراق و ترکیه نیز صادرات داشت. یادم می‌آید پیرمردی که سال‌ها در کارخانه تراکتورسازی تبریز کار می‌کرد، تعریف می‌کرد: “سال ۱۳۵۵، ماهی ۱۰۰۰ تراکتور صادر می‌کردیم به اروپای شرقی. مهندسان آلمانی برای آموزش به تبریز می‌آمدند.”

اما جنگ تحمیلی و تحریم‌های ظالمانه، ضربه سنگینی به پیکره صنعت ایران وارد کرد. بسیاری از کارخانه‌ها یا نابود شدند یا با ظرفیت ۲۰-۳۰٪ کار می‌کردند. سال‌های سخت دهه ۶۰ و ۷۰، دوران تجدید قوای صنعت ایران بود. مهندسان جوانی که با کمترین امکانات، قطعات یدکی را از نو طراحی می‌کردند و ماشین‌آلات فرسوده را احیا می‌کردند. اینجا بود که خلاقیت در بحران معنا پیدا کرد؛ همان‌طور که در کارخانه‌های اراک، با کمبود بلبرینگ‌های وارداتی، از بلبرینگ‌های قطارهای فرسوده استفاده می‌شد!

فصل دوم: انقلاب خاموش فناوری

از اوایل دهه ۱۳۸۰، موج جدیدی صنعت ایران را درنوردید. ورود ماشین‌آلات CNC به کارگاه‌ها، آغازگر تحولی بود که امروز به صنعت ۴.۰ معروف است. در ابتدا فقط چند کارخانه بزرگ مثل فولاد مبارکه از این فناوری‌ها استفاده می‌کردند، اما به تدریج حتی کارگاه‌های کوچک هم به سیستم‌های دیجیتال مجهز شدند.

نمونه عینی: در شهرک صنعتی کاوه ساوه، کارگاه کوچکی هست به نام “پیشرو صنعت”. مالک آن، آقای مهندس رضایی، تعریف می‌کند: “سال ۱۳۸۵ اولین دستگاه CNC رو با قیمت گزاف وارد کردم. همه می‌گفتن دیوانه‌ام! اما امروز ۱۲ دستگاه دارم و ۸۰٪ تولیدم صادراتی‌ست.” این داستان، نمونه‌ای از صدها کارآفرینی است که با جسارت، صنایع کوچک را متحول کرده‌اند.

فصل سوم: پنج فناوری که صنعت ایران را دگرگون کردند

۱. سنسورهای هوشمند نظارتی
در پالایشگاه نفت بندرعباس، بیش از ۵۰۰۰ سنسور، دمای خطوط لوله را کنترل می‌کنند. این سنسورها ساخت شرکت صباایران هستند که با دانش فنی دانشگاه شریف توسعه یافته‌اند. داده‌های این سنسورها از طریق ابر خصوصی تحلیل می‌شود و هرگونه نشت احتمالی را هشدار می‌دهد.

۲. ربات‌های جوشکار
کارخانه تولید لوازم خانگی “الند” در مشهد، خط تولیدی دارد با ۱۲ ربات جوشکار. این ربات‌ها ساخت کره هستند، اما نرم‌افزار کنترلشان توسط مهندسان ایرانی نوشته شده. مدیر تولید می‌گوید: “دقت جوش از ۷۰٪ به ۹۸٪ رسیده و حوادث کاری ۴۰٪ کاهش یافته.”

۳. چاپ سه‌بعدی فلزات
شرکت “متال‌پرینت” در اصفهان، با فناوری چاپ سه‌بعدی، قطعات پیچیده توربین‌های گازی را تولید می‌کند. این فناوری که زمانی فقط در اختیار چند کشور بود، حالا بومی شده و برای نیروگاه‌های کشور استفاده می‌شود.

۴. سیستم‌های ERP بومی
نرم‌افزار “هم‌افزار” محصول شرکت “نوپردازش”، امروز در بیش از ۲۰۰ کارخانه ایرانی نصب شده. این سیستم مدیریت منابع، نیاز به نرم‌افزارهای خارجی گران‌قیمت را برطرف کرده است.

۵. پلتفرم‌های اشتراک ماشین‌آلات
استارتاپ “ماشین‌مارکت” با ایده “اوبر برای صنعت”، به کارگاه‌های کوچک امکان می‌دهد ماشین‌آلات گران‌قیمت را ساعتی اجاره کنند. این نوآوری، تحولی در بهره‌وری منابع ایجاد کرده است.